Янка Брыль: "Memento mori" ("Памятаю пра смерць"). Аўдыякніга з тэкстам. Беларуская літаратура ("Літаратура "Беларуская"). 9 клас. Літаратура - YouTube. Янка Брыль: "Memento mori" ("Помню о смерти"). Аудиокнига с текстом. Белорусская литература. 9 класс. Янка Брыль Memento mori ("Памятай пра смерць") Позняй восенню сорак трэцяга года на адным з самых спакойных перагонаў Беларускай чыгункі ўзарваўся нямецкі вайсковы эшалон. Вёску акружылі карнікі. Жандары ў касках і стракатых плашч-палатках і мясцовыя здраднікі-паліцаі ў чорных, прамоклых шынялях прыехалі з райцэнтра на пяці машынах. Вёска была вялікая, але “накрыць” яе ўдалося хутка і спраўна. Як высветлілася значна пазней, уцалела толькі двое: хлапчук, які выпаўз баразной у загуменныя кусты, і дзед, што якраз заначаваў у сваяка на дальнім хутары. Усе іншыя жыхары сагнаны былі ў той канец вёскі, дзе стаяла старая вялізная адрына, - усё, што ўцалела ад калгаснай фермы. Зондэрфюрэр, начальнік экспедыцыі, разважыў, што прымусіць “бандытаў” капаць сабе яму - доўгая гісторыя. Значна прасцей спаліць іх у гэтай адрыне. Пакуль яго падначаленыя заганялі вёску ў трое шырокіх варот драўлянай будыніны, ён стаяў трохі збоку, на ўзгорачку, і непрыемна моршчыўся ад дзікага крыку і плачу… Побач з ім амаль непрыкметна ўздрыгвала ад пранізлівай слаты маладая збялелая перакладчыца. - Мы хутка скончым гэтае швайнэрай*, і тады, фройляйн Вэра, паедзем дахаты. Будзе зноў цёпла… О так!.. *Свінства. Істота ў скураным паліто і белай вязанай хустцы выклікала на твар крывое падабенства службова-інтымнай усмешкі. Так бы ўсё і было, як бывала, аднак, зірнуўшы ў натоўп сваіх ахвяр, што набліжаліся да крайняй ад яго чорнай пячоры варот, зондэрфюрэр заўважыў знаёмага. - Адкуль я ведаю яго?.. О! Мэншэнскінд*, дык гэта ж той пячнік! Скажыце, фройляйн Вэра, каб яго падагналі сюды. * Даслоўна – “дзіця чалавечае”, адпавядае беларускаму “хлопча”. Печніка падагналі. - Біст ду дох аўх гір, майн лібэр кэрль?* - засмяяўся начальнік. * І ты таксама тут, мой дарагі? Пячнік нічога не зразумеў. Ды, відаць, і не чуў. Бледны, без шапкі на лысіне, аброслы сівеючай шчэццю, ён упёрся ў немца скамянелымі вачыма і маўчаў. Толькі бяскроўныя губы перасмыкаліся, як ад нязбытнага жадання гаварыць. Улетку ён рабіў зондэфюрэру печы. Знайшлі яго і прывялі, вядомага на ўсю ваколіцу. Пяць раніц дзяжурны жандар абшукваў яго і кожны раз аднолькава весела знаходзіў у кішэнях майстра тое самае крэсіва, самасад і кавалак чорнага хлеба. А печы атрымаліся выдатныя. Кухар хваліць пліту, а сам зондэрфюрэр – грубку з белай кафлі. Вось і цяпер ён ледзь не заахкаў на ўспамін аб яе гладкай цеплыні. - Скажыце яму, фройляйн Вэра, што ён не будзе спалены. Спытайцеся, ён хоча жыць? - Спадар зондэрфюрэр кажа, што вы, дзядзька, будзеце жыць. І ён пытаецца, ці вы гэтага хочаце? Пячнік толькі паварушыў бяскроўнымі губамі. - І скажыце яму… Спытайцеся, хто ў яго там ёсць. - Спадар зондэрфюрэр пытаецца, хто ў вас там ёсць? Там – у адрыне? З вуснаў у чалавека сарваліся словы: - Там... мая... баба... - Ён кажа, што там яго жонка. - Скажыце яму, што жонка яго таксама не згарыць. Ён можа ўзяць яе. - Спадар зондэрфюрэр кажа, што фрау… што жонку сваю вы можаце забраць. Бяскроўныя губы ў сівеючай шчэці заварушыліся зноў: - У мяне там і дачка… з малымі дзет… камі… - Ён кажа, што там у яго ёсць дачка са сваімі дзецьмі. - О! Мэншэнскінд! Можа, у яго яшчэ хто-небудзь ёсць? - Спадар зондэрфюрэр пачынае выказваць нездавальненне. Ён пытаецца, хто ў вас там ёсць яшчэ? - Скажы яму, што ў мяне там суседзі… А ты скажы, што яны сваякі… - Ён кажа, што ў яго там многа сваякоў. А таксама суседзі. - Суседзі?! Эс іст абэр этвас цу ляхен!..* Можа, ён хоча, каб я аддаў яму ўсю гэтую банду? Спытайцеся ў яго апошні раз: чаго ён хоча, вар’ят? * Гэта ўжо проста смешна!.. - Спадар зондэрфюрэр пачынае злаваць. Вы, дзядзька, не дурыцеся, калі хочаце жыць. Зараз адрыну падпаляць. Ён кажа, што вы, мусіць, хацелі б забраць адтуль усю банду. Пад чорнай навіссю броваў ажылі нарэшце вочы. Губы зусім перасталі дрыжаць. Нібыта не сваю, незвычайным жэстам, пячнік узняў галаву: - А ён што думаў? І ўсіх! Усіх добрых людзей!.. Можа, ён ім раўня – гэты твой гаспадар? Або ты, можа?.. Цьфу!.. Чалавек плюнуў пад ногі, тады павярнуўся і ўжо не тым няпэўным крокам, як сюды, пайшоў да варот адрыны. Быў нейкі момант разгубленасці, а потым зондэрфюрэр сарваў з правай рукі мокрую скураную пальчатку, адшпіліў кабуру, выхапіў пісталет і прыцэліўся... У жудасным ляманце стрэл амаль не пачуўся. Але пячнік упаў. Ён яшчэ ўздрыгваў, калі яго паднялі і кінулі цераз парог, пад ногі збою аднавяскоўцаў. Тады вароты назаўсёды зачыніліся. І ён згарэў – адзін, хто мог бы ў той дзень не згарэць. І ён жыве. 1958 Каментары Друкуецца паводле выд: Выбр. тв. У 3 т. Т.1. Мн., 1992; Т.2. Мн., 1993. Упершыню - час. «Полымя», 1958, No.12.