#ГутаркаЗуха Галоўная хвароба беларусаў- вывучаная бездапаможнасьць. Што гэта? Гэта менталітэт, ці не натуральны стан? Як туды можна патрапіць? Пераклад Станіслаў Мікуліч. Тут выкладзена траціна артыкула. Астатняя, па адрасе: https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=583579842225234&id=100017196692427&__cft__[0]=AZUcLNXi17jWs-nwWy4qbLSUTyNnZe3ZY8EEqtE6F6R7lo6txleJorKTyy_oRvBEZji7eIQUiTNams9HOZG3EV2xTkexBFNRcScrrjN71T83NeVI1RG-wOwzOgFA5O7rRys&__tn__=R*a-R Пяцьдзясят гадоў таму амерыканскі псіхолаг Марцін Селігман  перавярнуў усе ўяўленні пра нашу свабоду волі. Селігман праводзіў эксперымент над сабакамі па схеме ўмоўнага  рэфлексу Паўлава. Мэта - сфармаваць рэфлекс страху на гук сігналу. Калі ў расійскага навукоўца жывёлы па званку атрымвалі мяса, то ў амерыканскага калегі - удар токам. Каб сабакі не збеглі дачасна, іх фіксавалі ў адмысловай збруі. Селігман быў упэўнены, што калі звяроў перавядуць у вальер з  нізкай перагародкай, яны будуць збегаць як толькі пачуюць сігнал. Жывая істота зробіць усё, каб пазбегнуць болю, ці ня так? Але ў новай клетцы  сабакі сядзелі на падлозе і скавыталі. Ніводны сабака не пераскочыў найлёгкую перашкоду - нават не паспрабаваў. Калі ў тыя ж умовы змясцілі сабаку, якая не брала ўдзел у эксперыменце,  яна з лёгкасцю збегла. Селігман зрабіў выснову: калі немагчыма кантраляваць ці ўплываць на непрыемныя падзеі, развіваецца наймоцнае пачуццё бездапаможнасці. У1976 годзе навуковец атрымаў прэмію Амерыканскай псіхалагічнай  асацыяцыі за адкрыццё вывучанай бездапаможнасці. А што ж людзі? Тэорыю Селігмана шмат разоў правяралі навукоўцы з розных краін. Даказана, што калі чалавек сістэматычна: - адчувае паразу, нягледзячы на ўсе намаганні; - перажывае цяжкія сітуацыі, у якіх яго дзеяння ні на што не ўплываюць; - аказваецца сярод хаосу, дзе пастаянна змяняюцца правілы і любы рух можа прывесці да пакарання - у яго атрафіруецца воля і жаданне наогул нешта рабіць. Прыходзіць апатыя, а за ёй - дэпрэсія. Чалавек здаецца. Вывучаная бездапаможнасць гучыць як Мар'я Ўмеліца са старога фільма: «Што воооля, што нявоооля - усё роўна». Тэорыю аб вывучанай бездапаможнасці пацвярджае жыццё. Не абавязкова сядзець на ланцугу і атрымліваць ўдары токам. Усё можа апынуцца празаічна. Вопыт перажывання вывучаннай бездапаможнасці у кожнага свой: - няўдалыя спробы ўладкавацца на працу: адмова за адмовай без тлумачэння прычын, - муж, які сустракае ўвечары з дарагімі падарункамі або з агрэсіяй без бачнай падставы, па настроі. (Побач - амаль такая ж гісторыя пра жонку), - начальнік-самадур, які кожны месяц раздае штрафы па нейкім новым і нелагічным крытэрам. З боку здаецца, што выхад ёсць. Перапішы рэзюмэ! Падай на развод! Пажалься на начальніка! Зрабі вось гэта і яшчэ вунь тое! Але як сабака Селігмана, чалавек, які загнаны ў бездапаможнасць, не можа пераскочыць нават праз нізенькую агароджу. Ён не верыць у выхад. Ён ляжыць на падлозе і скуголіць. Часам нават аб’юзіўнага партнёра або начальніка-самадура ня трэба. Геля Дзёмін, студэнтка на стажыроўцы ў Карэі, распавядае, як на адным занятку прафесар даў класу заданне. З літар на лісточках трэба скласці назвы краін. Калі выходзіць час, прафесар просіць падняць рукі тых, хто ўпэўнены ў сваім адказе. І так раз за разам. Да апошняга задання палова студэнтаў скісла. «Пасля таго, як вырашылі ўсе пункты, мы пачалі правяраць адказы, - распавядае Геля. - У правым баку было амаль усё правільна. А ў хлопцаў злева не было дакладных адказаў наогул. Апошняе заданне (D E W E N S - Sweden) вырашылі толькі двое з дзесяці чалавек з левага боку. І тут прафесар кажа: «Вось вам і пацвярджэнне гіпотэзы». На экране з'яўляюцца два варыянты тэсту, які ў нас быў. У той час, як правая група атрымала зусім нармальны тэст, у левай групы ва ўсіх заданнях была зблытаная адна літара. Правільны адказ у іх выпадку атрымаць было немагчыма. Уся соль была ў апошнім пытанні, пра Швецыю. Ён у двух каманд аднолькавы. Ва ўсіх была магчымасць атрымаць правільны адказ. Але за мінулыя пяць пытанняў хлопцы цалкам пераканалі сябе, што не могуць вырашыць заданне. Да моманту, калі надышла чарга дакладнага адказу, яны проста здаліся». Як супрацьстаяць хаосу? Што рабіць, калі вывучаная бездапаможнасць ўжо адваёўвае ўнутраную тэрыторыю? Ці можна не апускаць рукі і не здавацца апатыі? Можна. І тут навукоўцы з жыццём зноў заадно. Сродак 1: Рабіце штосьці. аўтар Лізавета Мусатава, пераклад Станіслаў Мікуліч.