16 лютага 2022 г. а 15-й гадзіне – лекцыя “Адлюстраванне гістарычнай памяці ў назвах вуліц Мінска”. Сярод пытанняў: Пра што расказваюць назвы вуліц Мінска? Якія найменні дамінуюць у беларускай сталіцы? Ці істотна змяніліся назвы вуліц Мінска за апошнія 100–200 гадоў? Ці можа тапанімія спрыяць выхаванню патрыятызму? Якіх назваў вуліц не хапае беларускай сталіцы? Як прысвойваецца найменне вуліц?.. Эксперт – Іван Сацукевіч, член камісіі па найменаванні і перайменаванні праспектаў, вуліц, плошчаў і іншых састаўных частак г. Мінска пры Мінгарвыканкаме, гісторык, выкладчык, экскурсавод, даследчык гісторыі Мінска, аўтар шматлікіх публікацый пра беларускую сталіцу. === Першыя назвы вуліц на тэрыторыі сучаснай Беларусі пачалі з’яўляцца ў ХIV стагоддзі ў Полацку. Да гэтага іх не было – зрэшты, пісьмова зафіксаваных. “Першапачаткова назывы вуліц заўсёды ўсталёўваліся ў вуснай традыцыі. Пасля набыцця гарадамі Магдэбургскага права гэта ўстойлівая вусная традыцыя робіцца назвай. Гэта адбываецца праз ускладненнем сацыяльна-палітычных стасункаў і афіцыйна замацаваць назвы вуліц трэба, у прыватнасці, для сплачэння падаткаў”. Спачатку з’яўляюцца апісальныя назвы вуліц. Другімі былі звязаныя з храмамі: Царкоўная ў Мінску сёння завецца Рэвалюцыйнай. Потым – з родам дзейнасці людзей (Рэзніцкая – яна на месцы былога замчышча). І наступнымі з’яўляліся рэдкія тапонімы, звязаныя з асаблівасцямі ландшафту. Такія назвы паўтараюцца: у Мінску было некалькі вуліц, што мелі ў складзе слова “на балоце”: напрыклад, Падзамкавая на балоце. Яшчэ адна назва, звязаная з мясцовасцю – Пагулянка. Яна паходзіць ад слова, якім абазначалі месца ў горадзе, адведзенае пад продаж (расчышчанае ляда), дзе можна сабе выбраць участак. Вялікая пагулянка была адной з самых раскошных вуліц у Вільні, напрыклад. Цяпер яна носіць імя Каліноўскага. Мінскі фальварак Пагулянка месціўся непадалёку ад станцыі метро “Спартыўная”. У канцы XVIII — пачатку ХIX ст. у Менску захоўвалася планіровачная структура XVI — XVII стагоддзяў: радыяльна-веерная вулічная сістэма, калі вуліцы адыходзілі ад цэнтра ў кірунку выездаў з горада. Асаблівасцю гэтай сістэмы было існаванне дзвюх цэнтральных плошчаў: Нізкага рынку (сёння плошча 8 сакавіка) і Высокага рынку (плошча Свабоды). Асноўную транзітную нагрузку несла плошча Нізкага рынку: на ёй сыходзіліся дарогі з Барысава, Вільні, Койданава, Магілёва, Ракава. Да плошчы Высокага рынку вяла дарога з Ігумена і адгалінаванне ад дарогі з Койданава. Галоўны дыяметр Менска, які перасякаў горад з захаду на ўсход, складаўся з Нямігскай вуліцы, Няміга-Школьнай (Няміга ад Петрапаўлаўскай царквы да моста праз Свіслач), плошчы Нізкага рынку і вуліцы Траецкай (пачатак вуліцы Багдановіча). Таксама важнай для горада была вуліца Юраўская (Ракаўская), якая пераходзіла за горадам у Ракаўскую дарогу, а таксама Зыбіцкая (Гандлёвая), што ішла ад Нізкага рынку ўздоўж Свіслачы. Вуліца Школьная (эстакада праспекта Пераможцаў) і Козьмадзям’янаўская (пешаходная сцежка ад метро “Няміга” да Кафедральнага сабора) злучалі дзве галоўныя плошчы Менска. Некалькі вуліц промнямі разыходзіліся ад плошчы Высокага рынку: Койданаўская (Рэвалюцыйная), Зборавая і Валоцкая (заходні і ўсходні адрэзкі Інтэрнацыянальнай), Францішканская (Леніна), Дамініканская (Энгельса), Бернардынская (Кірылы і Мяфодзія). Калі ў сярэдзіне XIX ст. у Менску было ўсяго 46 вуліц і завулкаў, у 1874 г. — 83, то ў 1911 — каля 305. Хуткі рост колькасці вуліц быў выкліканы значным пашырэннем тэрыторыі і ростам насельніцтва горада, чаму паспрыяла будаўніцтва праз горад Маскоўска-Брэсцкай (1871) і Лібава-Роменскай (1873) чыгунак. Менск пачаў расці на поўнач (прадмесце Пярэспа), паўночны ўсход (Камароўка), усход (Доўгі брод і Архірэйская слабада), захад (Пляшчанка) і асабліва на поўдзень (Серабранка, Козырава) і паўднёвы захад (Уборкі, Добрыя мыслі, Грушаўка). У 1866 г. большасць вуліц гістарычнага цэнтра былі перайменаваныя царскімі ўладамі, што з’яўлялася шараговай мерай у барацьбе царызму з нацыянальна-вызваленчым рухам пасля паўстання 1863 г. У 1866 г. “Мінскія губернскія ведамасці” паведамілі, што 17 вуліц і завулкаў Менска змянілі свае назвы, што было рэакцыяй на паўстанне 1863 — 1864 гг. і спробай абмежавання каталіцкага, “польскага” ўплыву. Францішканская (Леніна) стала Губернатарскай, пэўна, таму, што на ёй знаходзіўся дом губернатара, Феліцыянаўская (Камсамольская) — Багадзельнай, бо там месцілася гарадская багадзельня, Зборавая (заходняя частка Інтэрнацыянальнай) — Турэмнай, таму што злучала горад з турэмным замкам. У народзе гэты замак называлі Пішчалаўскім, бо пабудаваў яго памешчык Пішчала па праекце М.Чахоўскага ў 1825 г. Старыя назвы Менска павольна, але няўхільна саступалі месца новым, хоць яшчэ ў канцы ХIX ст. самі чыноўнікі блыталіся ў назвах вуліц — што тут казаць пра простых жыхароў...