Лекцыя “Статуты ВКЛ у кантэксце гісторыі права Беларусі” адбудзецца 9 сакавіка 2022 г. Сярод пытанняў: - На якой "глебе" паўставалі тры Статуты ВКЛ? - Ці былі Статуты ВКЛ канстытуцыямі? - Ці быў Леў Сапега аўтарам трэцяга Статута? - Ці сапраўды Статут 1588 г. адмяняў Люблінскую унію 1569 г.? - На якой мове былі напісаны Статуты ВКЛ? Наш эксперт – Уладзімір Падалінскі, загадчык кафедры гісторыі Беларусі старажытнага часу і сярэдніх вякоў гістарычнага факультэта Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, кандыдат гістарычных навук, дацэнт === Першапачаткова ў ВКЛ права было звычаёвым і вусным, перадавалася праз традыцыі. Пісьмовага права амаль што не было, калі не браць пад увагу прывілеі, што выдавалі князі, нейкія пастановы судоў, соймаў. Канешне, быў разнабой і хаос, бо ВКЛ было вялікай дзяржавай – літоўскія, беларускія, украінскія землі. Таму па меры развіцця дзяржавы наспела патрэба неяк уніфікаваць і прывесці гэта ўсё да аднастайнасці. Першая спроба стварыць пісьмовы кодэкс права, крымінальнага праўда, адбылася ў 1468 годзе. Гэта быў судзебнік Казіміра. А вось актыўная дзейнасць па ўнармаванні права адбывалася ўжо ў XVI стагоддзі. Як памятаем, у ВКЛ было тры Статуты – 1529, 1566 і 1588 гадоў. Апошні – гэта вяршыня прававой думкі, ён лічыцца адным з лепшых кадыфікаваных актаў Еўропы. Гэта мы можам сцвярджаць без местачковага патрыятызму. Да прыкладу, вядомы польскі гісторык права Юліуш Бардах, адзін з класікаў прававой гісторыі, лічыў, што ў ВКЛ была створана самая лепшая сістэма права ў Цэнтральнай і Усходняй Еўропе. Акрамя неабходнасці ўдасканальваць законы, справа была ў Люблінскай уніі 1569 года, калі была ўтворана Рэч Паспалітая. Для ВКЛ гэта была вымушаная мера, таму княства хацела мець самастойнасць, а вось Карона Польская марыла пра адзіную дзяржаву. На самім Люблінскім сойме, дзе падпісвалі унію, польскія дэпутаты заявілі, што трэба пераглядзець і сам Статут 1566 года, бо там ёсць вельмі шмат артыкулаў, якія супярэчаць уніі. Была створана камісія для разгляду і ўніфікацыі дакумента. У працы над Трэцім Статутам быў палітычны момант: польская шляхта спадзявалася, што гэтая праца прывядзе да ўніфікацыі прававых сістэм дзвюх дзяржаў, а шляхта ВКЛ прыклала ўсе намаганні, каб гэтага не адбылося і каб Статут быў гарантам самастойнасці. Менавіта таму шляхта княства працавала над ім самастойна, палякаў не дапусцілі. Чалавекам, які больш за ўсё паўплываў на тагачасны выгляд Статута, быў канцлер Астафій Багданавіч Валовіч – адзін з самых выбітных дзеячоў ВКЛ другой паловы XVI стагоддзя. Ён удзельнічаў ад сенатараў у камісіі, якая выпрацоўвала канчатковы тэкст. На мой погляд, Валовіч зрабіў велізарную працу па стварэнні Статута. Вялікая заслуга Льва Сапегі ў тым, што ён напісаў бліскучую прадмову да Статута, якая лічыцца ўзорам тагачаснай прававой думкі. Таксама пазней Сапега прымаў удзел у падрыхтоўцы пераклада тэкста асноўнага закона ВКЛ на польскую мову. Ну і акрамя таго, ён даў грошы на друк Статута ў віленскай друкарні Мамонічаў. Аднак, вядома, ён і зарабіў на гэтым. Статуты ж прадаваліся па 7 злотых і 15 грошай. Для параўнання, кабыла каштавала дзве капы грошай (1 рубель 20 грошай ці 4 талера). Дакумент абавязаны былі мець у судах, ды і некаторыя заможныя шляхцічы куплялі яго. На працягу 90-х гадоў ХVI стагоддзя Статут яшчэ некалькі разоў перавыдавалі, так што гэта, па сутнасці, быў бізнес. === Статут – гэта ўнікальны помнік старабеларускай мовы XVI стагоддзя. У той перыяд яна заставалася дамінуючай мовай справаводства: паглядзіце і прывілей Казіміра 1447 года, і судзебнік, і ўсе тры статуты былі напісаны на старабеларускай мове. Княства было шматканфесійнай і шматнацыянальнай дзяржавай, але пануючай мовай у той час заставалася старабеларуская. Яе разумелі, і на ёй маглі размаўляць ва ўсіх кутках гэтай дзяржавы, нават у Жамойці, у этнічных літоўскіх землях! === Статут — свод законов Великого княжества Литовского, составлявший правовую основу государства. Первый Статут, состоящий из 13 разделов (283 статьи) был издан в 1529 году. Статут регламентировал вопросы гражданского, уголовного и процессуального права. Второй Статут был издан в 1566 году и отражал социально-экономические и политические изменения. Третий Статут был издан в 1588 году и действовал на территории ВКЛ до полной его отмены в 1840 году. === The Statutes of Lithuania, originally known as the Statutes of the Grand Duchy of Lithuania, were a 16th-century codification of all the legislation of the Grand Duchy of Lithuania and its successor, the Polish–Lithuanian Commonwealth. The Statutes consist of three legal codes (1529, 1566 and 1588), all written in Ruthenian (Belarusian) language, translated into Latin and Polish. They formed the basis of the legal system of the Grand Duchy and were "the first full code of laws written in Europe since Roman Law"