Цётка: "Асеннія лісты". Аўдыякніга. Беларуская літаратура ("Літаратура "Беларуская"). 10 клас. Літаратура - YouTube. Цётка: "Осенние листья". Аудиокнига. Белорусская литература. 10 класс. Асеннія лісты Сядзелі на прызбе, кланілі к сабе галовы, як дзве высахшыя макаўкі пад сільным ветрам, і вялі гарачую гутарку. - Дзякуй, Сымонка, дзякуй, што адведаў ты мяне хаця перад смерцю. Рад, вельмі рад, - скрыпеў сухім голасам Сцяпан. – Гляджу на цябе і не веру сваім вачам – ці гэта ты, ці не ты? - Мо і не я, - смяяўся Сымон, - пастукай! Толькі паволі, бо я цяпер шкляны, гы-гы!.. - Смех смехам, а кусок часу. То ж мы з табой і не бачыліся з тае пары, як я купіў у Меера рабую карову і як прытрапілася, помніш?.. тое… - Як не помніць? – помню... ... - Так, так, яно-то так, праляцела, - годзіцца Сцяпан, - але як аглянешся назад, як падумаеш ды прыпомніш тыя магілы, насыпаны сваімі рукамі, на слёзы выліт… каху-каху! – папярхнуўшыся горкім словам, кашляе. – Ось спытай суседа і сведку аб пройдзенай дарозе, - паказвае скурчаным пальцам на крыж пры варотах, - усіх маленькіх пахаваў, усіх аплакаў. Не пашкадавалі, родненькія, мяне… старога, не пашкадавалі! – адно за адным, адно за адным, як пацерачкі, пакаціліся. – Згарнуўся ў кручок і кідаў жаласную скаргу ў вочы распяцця. – Ну, - заківаў галавою, - яго святая воля! Вечнае адпачыванне!.. А крыж – старавіна замшалы – ліцом глядзеў на абодвух і думаў сваю думу… Разам, пэўне, са Сцяпанам свой век скараталі, разам старэлі і горбіліся. Мо не адна бура над іх галовамі шумела, не адзін гром у іх сэрца мераў, а яны ціха смутак сабе павяралі. Нат і паходзілі адзін на аднаго: абодва шэрыя, сухія, замкнутыя ў сабе, панура глядзелі ў зямлю. - Бацькі мае былі гаспадары, але дзеці ў іх не гадаваліся. Народзіцца худое, зялёнае, гадоў два-тры пакавэнчыцца ды памрэ. Перапрабавалі ўсяго чыста. Хто чаго не парадзіў: лекі, знахары, шаптухі, а скутку ні на шэлег. Знаку – ні дай Божа. Ходзіць гэта мая матка са мною, восьмым ці дзевятым, а пошасць, - знакам тым халера, - косіць народ, што ні радачкі. Хмарай ідзе па ўсёй старане. Людзі не згадаюць, што і рабіць: абворваюць вёскі, моляцца, на афяры даюць, крыжы ставяць. А матка гэта мая і кажа да бацькі: “Чалавечку, пастаўма і мы крыж, жывучы на аднаселлі… Мо і нас Бог укрые ад заразы, а мо і дзеткі стануць гадавацца! Пасля яна-то спамінала, што быццам крыж агністы мільгануў ёй перад вачыма. Парадзіліся, пагаварылі ды паставілі злева ля варот. Праз колькі тыдняў я і нарадзіўся, - хлопец не хлопец, а цвік! Так, такі дзіця-каўбук. Бабка стала купаць, зірк – і рукі адняліся… На правай лапатцы ў дзіцяці, знакам тым у мяне, чырвоны крыж, так, такі крыж – радзімы знак. Суседзі на здзіў здзівіліся: адны варажылі шчасце дзіцяці, другія – наадварот. Хе-хе-хе! Значыць, прыйшоў на свет Божы ўжо з крыжам. А после калі пасыпаліся – так толькі крыжы, крыжы па ўсёй скуры… А душа шчымам шчыміць. Бацькі з пажару не выйшлі, няшчасце з жонкай, астрог, калецтва, а после – як пацерачкі, - да апошняга… Сціснуў галаву касцістымі рукамі і горка плакаў. Сівое валоссе сіратліва касмыкамі разносіў вецер. Дзеравяныя кулі пры нагах мёртва качаліся ад сударажнага плачу. - Сцяпане! – крэпка надумаўшыся, азваўся Сымон. – Чуў, шмат чуў ад людзей пра тваё адзіноцтва, але што зробіш, жыццё трасе чалавекам… Ой, рэчкі павысахлі… Так трасе, так трасе, як вецер лісцем на дзераве! А мы з табою, Сцяпане, праўду сказаць, асеннія лісты, патрасе шчэ крыху намі, патрасе, і адпадзём! О-ё-ён! Рэчкі павысахлі…бззз! І праляцела… А вазьмі хоць мяне: і жонка жыве, і дзяцей маю, і не калека. А дабра, што плюнуць. Палын кіпіць у грудзі, гаркаценне цераз берагі… - паказвае на сэрца. Выгналі бацьку на старасць – і жабруе. Ох, рэчкі павысахлі… А што зробіш? Мусіць, там было так напісана… - Глядзіць, як гусак, адным вокам у неба. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Асенняе неба і хмарна і зімна… не адкажа вам, пажоўклыя лісточкі. Вецер толькі закалыша і знікне. Адзін звон мо па вас заплача шчыра, а зямля-маці прытуліць спрацаваныя косці. Елка або бяроза пусціць карэнне ў вашы збалелыя сэрцы, выцягне з іх усю горыч і вынесе ў вясёлай зелені суроваму свету… канец мукі. 1910-1912