МАЙДАН ЭЎРОПЫ-15 МІЦКЕВІЧ “РЭДУТ АРДОНА” ОРДАН (Ардон) Юльян. Падчас антымаскоўскага паўстаньня 1830-31 гадоў быў адным з з арганізатараў абароны Варшавы. Калі маскалі пачалі штурм места 21-гадовы Ордан кіраваў гарматнай батарэяй аднаго з тамтэйшых апорных пунктаў – Рэдута № 54, або Рэдута "Воля". У апошнія хвіліны бітвы рэдут быў падарваны абаронцам, якога пазьней памылкова ідэнтыфікавалі, як Юльяна Ардона. Насамрэч моцна апалены Ардон выжыў... Апынуўся ў эміграцыі і пражыў яшчэ 56 гадоў. У 1887 годзе ў Флярэнцыі, у стане сталай вострай нервовай напругі і стрэсу, ён скончыў жыцьцё самагубствам. Маскоўцы не дазволілі пахаваць яго ў Варшаве. Ягонае цела, як ён і хацеў, было спаленае а попел урачыста пахаваны ў Львове на Алеі заслужоных на Лычакоўскіх могілках, дзе, дарэчы, ляжаць і шматлікія Беларускія героі, прынамсі, з паўстаньня Кастуся Каліноўскага . Варта сказаць, што ўжо да той варшаўскай бітвы Ордан быў вядомым ваяром – кавалерам найвышэйшага польскага вайсковага ордэну “Virtuti militari”. Варшаўскі подзвіг Ордана быў ушанаваны ў паэме Адама Міцкевіча "Reduta Ordona". Паэма актуальная й сёньня. АДАМ МІЦКЕВІЧ РЭДУТ АРДОНА (Аповяд ад’ютанта) Не загадвалі страляць. – Стаў я ля гарматы, Бачу дзьвесьце руляў б’юць у палёх заўзята. То гарматніцы русьні шэрагі даўгія, Роўна сталі так нібы берагі марскія; Бачу іхны камандзёр выбег меч уськінуў І як птах махнуў крылом – сваё войска зьвінуў. Ушчыльную пад той мах паплыла пяхота Доўгай чорнаю зьмяёй, лаваю з балота, Бляск багнэтаў там у іх. Быццам грыф да бою, Чорныя харугвы ў сьмерць цягнуць за сабою. Насупроць іх белы цьвік, вузкі, загайстроны Так як глыз, ці хвалярэз, ўстаў рэдут Ардона Шэсьць гарматаў усяго. У дыме зіхацяцца; І ня столькі гнеўных слоў прагнуць з вуснаў рвацца І ня так шалеў адчай ў душах чалавечых Як з гарматаў тых было бомбаў і карцечы. Бач, граната пасярод той калёны ўпала, Хваля порсткай лавы – дым, вось і полк заслала; Ў дыме ваыбухі гранат, шыхт ляціць у неба І праплешынай зіхціць пад калёнай глеба. Куля грозьліва ляціць, гучным выем вые, Быццам перад бітвай бык, злобна грунта рые; – Вось дагнала, шлях зьмяёй між людзей зьвівае, Паліць грудзі, рэбры рве, махам забівае. Вам страхоцьцяў невідно, гукі ж вас калечаць, Гукі: пáдае мярцьвяк, паранены енчыць: Як сьвідруюцца наскрозь зграбныя калёны, Быцца там анёл прайшоў, што прыносіць скону. Дзе ж кароль, што свой натоўп кінуў тут на плягу? Мо падставіў грудзі каб падзяліць адвагу? Не, сядзіць ён за пятсот міляў у сталіцы, Самадзержац, уладар сьвету палавіцы. Спахмурнеў, – кібітак шмат там ляцяць, як бачым; Падпісаў – і матак цьма па палеглых плача; А хітнуў – кнут разьмяце, – Нёман што, што Хіва. Уладар, мацак як Бог, як д’ябал зласьлівы! На Балканах туркам страш пруць твае гарматы І Парыскія паслы твае ліжуць пяты: А Варшава, бач, тваёй моцай пагарджае І карону зьняць зь цябе, як заўжды, бажае. Тую Казіміраў што, Храбрывх што крывава Васілёвы сын сьцягнуў і узьдзеў бяз права! Глянуў цар – о, жах! Дрыжаць Пецербурчаны, Гнéвіць цар – ізноўку жах! Мруць яго двараны; Але войска у развал. Вера, Бог і слава Ёсьць гняўлівы цар. – Памром мы яму ў забаву! А з Каўказу церы сіл вой вядзе зацяты, Верны, чынны спраўны так – як той кнут што ў ката. Ўра, ура! Вось рэдут. У ірвы імкнуцца, І грудзямі на фашыны валяцца-кладуцца; Чорным бачны на валах палісадаў белых Ды зіхціць між іх рэдут пырскамі ад стрэлаў, Чырвань з чорным бой вядзе, быццам мятлух б’ецца У мурашніку й ардзе мрашак не здаецца. Ды загас рэдут. Лафет. І гармата ўпала? Пашчай, рэшняя яна, глебу пракапала? Ці ж і рэшні бамбардзір зьліў вагонь крывёю? Згас вагонь. – рагаткі рве маскалюк з зямлёю. Стрэльбы дзе ж? – Вох, працы шмат ў іх было вагнёвай, Гэта ж вам не агляд пры ўладзе князёвай! Ясна змоўчалі таму, – часта так бывала Жменька нашых бой вяла з маскалёў навалай. Як ладуй, палі наўсьцяж мы бясконца чулі Як дыханьне пляжыў дым, болі плечы гнулі А загады зноў і зноў... вось жаўнера чыннасьць: Без загаду на канец несьлі мы павіннасьць, Без развагі ўжо жаўнер, безпрытомна лупіць Млынам вогненным: набіў – грымнуў – круціць, круціць Ад нагі да вока. Стрэл. Да нагі ад вока: Вось рука ў ладунку пхне доўга і глыбока Толькі пуста там – жаўнер згублена бляднее Як няма ладунку – што ён зрабіць здалее; Стрэльба апякла руку. Адпусьціў упаўшы, Сам сканаў дабіць сябе маскалю ня даўшы!... Так я думаў – а ў акоп маскалюгаў купа Лезла быццам рабакі ня сьвежага трупа.