МАЙДАН ЭЎРОПЫ-21 ГНІЛАВАТЫ ПАХ ПАДЛЫ Хто ня ведае Міколы Гусоўскага? Толькі гультай і невук нічога ня чуў пра “Песьню пра зубра” у перакладах Семяжона, Шатона, Арсеньневай. А Мацея Казімера Сарбеўскага ведаюць менш, а Міколу Кміціца – яшчэ менш. Хаця другі меў пры жыцьці славу славянскага Гарацыя і ягоныя кнігі ілюстраваў Рубэнс, а трэйці, між іншага, напісаў гераічную паэму пра сьмерць Езафата Кунцэвіча. Больш, чым пра апошніх двух, у нас чулі не пра славянскага, а пра рымскага Гарацыя, крышку, праз пераклады Максіма Багдановіча, знаёмыя з Авідзіем, якому Беларускі паэта 19 ст. Уладыслаў Кандратовіч-Сыракомля прысьвяціў верш “Авідзій на Палесьсі”, апрацаваўшы паданьне пра высылку ў 1 ст. Авідзія ў славянскія землі ды зьвязаўшы гэта з наяўнасьцю на Палесьсі ўзвышшаў з назовам Авідушавыя горы. Ведаюць у нас і Апулея. Найбольш вядомы ягоны раман “Метамарфозы, ці Залаты асёл” пераклаў на нашую мову Пятро Бітэль і ў 1991 годзе ён (раман) пабачыў сьвет пад кніжнай вокладкай. Аматары маскоўскай паэзіі 19 ст. з радасьцю працытуюць вам тамтэйшага клясыка Пушкіна, які характарызуючы сябе-ліцэіста пісаў, шўто ён: "Чытаў ахвотна Апулея, А Цыцэрона не чытаў". Што аб’ядноўвае Беларусаў Гусоўскага, Сарбеўскага й Кміціца, з рымлянамі Гарацыем, Авідзіем, Апулеем? Мова. Лацінская мова. Усе яны пісалі на лаціне і ўсе маглі б быць конча й незваротна забытымі для шырэйшага кола калі б не перакладчыкі. І хаця некаторых з названых аўтараў па-Беларуску пакуль няма – гэта справа часу. На мове ж арыгіналу іх сёньня чытаюць пераважна дасьледчыкі, а размаўляюць на той мове адзінкі. Яна афіцыйная мова Ватыкану і адначасна (паводле Вікіпэдыі) “мёртвая мова лаціна-фаліскай групы італійскай галіны індаэўрапэйскай сям'і моваў, якая ў часы свайго росквіту, спрычыненага ранейшай да гэтага раманізацыяй Заходняй Эўропы, учыніла вялікі ўплыў на многія мовы сьвету” улучна, дадам, Беларускай. Навошта я ўсё гэта апавядаю... Нядаўна дзед Валеры купіў сваёй унуццы Карыне сукенку. Карына, як будучая мадэлька, апранула падарунак і прадэмастравала яго пад рамантычны баян Валера Альфяровіча і песьню “Зорка ясная” у выкананьні Тацяны Грыневіч (https://www.youtube.com/watch?v=71aXYah4rXo) . Мы з Тацянай глядзелі гэтую дэманстрацыю і я падумаў: як добра, што гэтая песьня ёсьць па-Беларуску бо яна пасавала дэманстраці, бо яна па-свойму ўзьнёсла-рамантычная і бо... Далейшае існаваньне расеі можа быць не такім ужо доўгім. Расейская мова, само сабой, перажыве гэтае тэрытарыяльнае непаразуменьне. Але, у адрозьненьне ад лаціны, яна ня ёсьць мовай навукі, а значыць мовай прагрэсу, мовай разьвіцьця. “Якая мова – такія й носьбіты,” – скажуць, вяртаючыся да свайго, нашы нашчадкі... Адзінае, у чым расейская мова нечага вартая – гэта літаратура і гістарычныя дакумэнты. Але хто і як будзе ўсё гэта чытаць, калі маскоўскае княства дыхне на ладан. Адзінае выйсьце: пераклады. Пераклады сьпісаў зьнішчаных Беларусаў і прадстаўнікоў іншых народаў за ўсе магчымыя часы, пераклады дакумэнтаў допытаў, сьведчаньняў, сьледчых справаў, пераклады знакавых мэмуараў і дасьледваньняў, што раскрываюць антычалавечую сутнасьць гэтага замбаванага вудычнага этнасу. Пераклады Гогаля й Салтыкова-Шчадрына, Булгакава й Радзішчава, драматургаў Астроўскага й Фанвізіна, гісторыкаў тыпу Суворава ці Мікіты Пятрова, мэмуарнікаў тыпу Рабічава. Усю забароненую ў СССР літаратуру трэба мець па-Беларуску. Усю дазволеную – на водкуп энтузіястам. Забараняць ня варта нічога. Спатрэбіцца ўсё. А вось для школы я адабраў бы што-небудзь невялікае лёгкае, на пару-тройку ўрокаў у курсе “Літаратура народаў сьвету”. Адзін з самых аўтарытэтных слоўнікаў расйскай мовы, слоўнік Даля, у арыгінгале называўся "Толковый словарь велікорусского наречія русского языка". Пра гэта я даведаўся ўлетку 2001 году й тады ж напісаў гэты верш: НАРЭЧЧА Тым лепей расстаньне, чым горай сустрэчча... Каб мог, задушыў бы сваёю рукой У глотках сукрэўных чужое нарэчча, А ў глотцы нарэччавай – свой неспакой. Ірвуцца сабакі аж струняцца шворкі Скавычаць, галосяць – выходзяць на сьлед... Ёсьць мовы, кайнэ, дыялекты й гаворкі А гэта – нарэчча – адное на сьвет. Вось-вось і... дастану – дарвуся да глоткі Няўмела, ды ўпарта схаплю як дзялок… I гучна спадуць ланцугi i калодкi Прымоўкнуць і Пушкін, і Бальмант, і Блок... Змагарныя шалы і жудасьць – заплечча Я пэўны ў сабе і ў сваіх сябруках Ніколі, ніколі чужое нарэчча Ня выжыве ў нашых упартых руках. Няхай абвяшчаюць яго цемрашалы Едзіным – сіречь – аб’яднальніцкім суць Ды зрынецца долу палац абімшалы І рэшткі на сьметнік нашчадкі зьнясуць. Яго як ня наша – прыймаю й вітаю Як наша другое ці першае – не! І нават народу свайго не пытаю Якія пытаньні ў гэтай вайне! Ня скорыцца розум, імпэт не прыстане Хай нават адзін, а ня ўсёй талакой… Чым горай сустрэчча, тым лепей расстаньне Чужое нарэчча – сваёю рукой. І апошняе. Чуючы ў Штатах расейскую мову я апошнім часам міжволі адчуваю гнілаваты пах падлы і... цікавасьць. Усё ж на мёртвай мове гавораць. Слава Ўкраіне! Жыве Беларусь!