Прывітанне! З вамі Добры канал, праект “Гісторыя без межаў” і я, Лявон Казакоў. Каманда нашага праекта працягвае вандраваць па паўночна-заходняй Беларусі ў пошуках самых цікавых помнікаў, звязаных з мінуўшчынай нашага края. І сёння мы завіталі на Смаргоншчыну, ў вёску Наваспаск, якая знаходзіцца прыблізна пасярэдзіне паміж Смаргонню ды Крэва. Галоўнай гістарычнай адметнасцю гэтага населенага пункта з’яўляюцца уніяцкі храм, дакладней, яго руіны. У бліжэйшыя некалькі хвілін мы прыгадаем самыя знакавыя моманты з мінулага Наваспаску, гісторыю пабудовы гэтага храму разам з гісторыяй яго разбурэння, а таксама крыху пагаворым пра сакрэты старажытных беларускіх дойлідаў, а яшчэ пра вельмі неадназначнае вайсковае фарміраванне часоў Першай Сусветнай вайны, якое ваявала якраз такі ў гэтых мясцінах. Гісторыя Наваспаску памянялася карэнным чынам у 1731-ым годзе, калі ўладальнік маёнтка – ашмянскі мастаўнічы Уладзіслаў Маркоўскі ахвяраваў частку сваіх земляў уніяцкай царкве і, ў прыватнасці манаскаму ордэну базыльянаў. У 18-ым стагоддзі гэта была надзвычай уплывовая рэлігійная арганізацыя, асабліва на тэрыторыі беларускіх земляў, дзе ў апошнія дзесяцігоддзі існавання Рэчы Паспалітай каля трох чвэрцяў ад усяго насельніцтва былі ўніятамі. Лічыцца, што царкву будавалі доўгія 35 гадоў. Але затое акцэнт рабіўся не на тэмпах будаўніцтва, а на выніковай якасці. Па задумцы архітэктараў ён мусіў не толькі быць царквою, але валодаць яшчэ і неблагімі абарончымі якасцямі. Таму таўшчыня сценаў царквы дасягала пяці метраў, на тры метры цагляныя сцены заглыбляліся ў зямлю, а падвал пад царквою пераходзіў у складаную сістэму падземных хадоў. Ну а павышаная трываласць сценаў дасягалася выкарыстаннем адмысловага раствора, сакрэтам вырабу якога ў той час яшчэ валодалі беларускія дойліды. Дакладны яго рэцэпт пакуль што аднавіць не атрымалася, але вядома, што ў працэсе яго прыгатавання значную ролю адыгрываў звычайны бялок курынага яйка, які ў спалучэнні з вапнай пераўтвараўся ў надзіва трывалую сумесь. Так, што старая цэгла разбураецца хутчэй чым раствор, што яе трымае. Зрэшты, як бачыце, часам і звыштрывалы раствор не дапамагае, асабліва, калі ўмешваецца чалавечы фактар. Што цікава, сваю лепту ў працэс разбурэння гэтай царквы ўнёс, сам таго не ведаючы, адзін з яе фундатараў – старшыня варшаўскага сойма пан Букаты, прычым ад самага шчырага сэрца ды з самымі найлепшымі памкненнямі. Па легендзе ён загадаў, каб падчас будаўніцтва ў адной са сценаў царквы зрабілі тайнік, у якім ён змясціў каштарыс на будучы капітальны рамонт і немалую суму грошай – па розных звестках ад 10 да 30 тысяч дукатаў. Напачатку пра тое ведала абмежаванае кола асобаў. Але нейкім чынам інфармацыя прасачылася куды не трэба, таму па наваколлі пачалі хадзіць чуткі аб незлічоных скарбах, замураваных у сценах царквы. Нядзіўна, што вакол пачалі круціцца і шукальнікі скарбаў. Дарэчы, у Інтэрнэце ходзіць показка, быццам бы гадоў 30-40 таму нехта ўсё ж той тайнік адшукаў. Але аніякіх дакументальных падцвярджэнняў гэтаму няма. Першая сусветная вайна. Увогуле, усёй Смаргоншчыне з ёй вельмі не пашанцавала. На працягу доўгага часу лінія фронта праходзіла акурат па гэтай тэрыторыі. І вось гэтыя мясціны трапілі практычна ў эпіцэнтр супрацьстаяння дзвюх імперый – Германскай і Расійскай. Смаргонь у тагачаснай прэсе празвалі мёртвым горадам. З 16-ці тысяч яе даваеннага насельніцтва ў 1918-ым засталося ўсяго толькі 130 чалавек. Дарэчы, існуе меркаванне, што менавіта тут, пад Наваспаскам і атрымаў сваё баявое хрышчэнне так званы ўдарны жаночы батальён смерці Марыі Бачкаровай. Ён быў створаны 21-га чэрвеня 1917-га года, і практычна адразу ж быў накіраваны ў смаргонскую мясарубку. Хадзілі спрэчкі ды скептычныя водгукі, што стварэнне гэтага батальёна гэта ўсяго толькі, кажучы сучаснай мовай, тонкі піяр-ход Керанскага, які спадзяваўся хоць такім чынам узняць хвалю патрыятызма ў грамадстве. Хваля так і не ўзнялася. Вайна надакучыла амаль што ўсім. Але батальён Марыі Бачкаровай біўся па-сапраўднаму. І гэта адзначаў нават камандуючы Заходнім фронтам – генерад Дэнікін. - Падпісвайцеся на наш сайт, сацыяльныя сеткі і Telegram: ► https://bydobry.com/ ► https://www.instagram.com/bydobry/ ► https://vk.com/bydobry ► https://www.facebook.com/bydobry ► https://t.me/bydobryby --- ❗️ У відэа выкарыстоўваліся кампазіцыі С. Бутоўскага: 🔶 фон Средний 🔶 Through The Times 🔶 Norsemen Attack — — — Канал "Карані і вытокі" – гэта праект Добрага канала з Мінска. Добры канал - гэта пляцоўка, якая аб'ядноўвае незалежных аўтараў і іх памочнікаў, якія шануюць сумленную журналістыку і жадаюць ўнесці свой уклад у будучыню нашай краіны. -- Вандроўкі па Смаргоншчыне: Вёска Наваспаск – Уніяцкі храм, Першая Сусветная, жаночы батальён смерці | Лявон Казакоў на канале Карані і вытокі — Добры канал #ДобрыКанал #Караніівытокі #ЛявонКазакоў #ГісторыяБезМежаў #займальнаягісторыя #смаргонь #вандроўкіпасмаргоншчыне #гісторыябеларусі #беларусь