Сёння "Карані і вытокі" накіраваліся ў Бабруйск. “Пры слове Бабруйск сход хваравіта застагнаў. Усе былі згодныя ехаць туды хоць зараз. Бабруйск лічыўся цудоўным высокакультурным месцам” – менавіта такі панегірык гэтаму беларускаму гораду змясцілі Ілля Ільф і Яўген Пятроў у сваім славутым рамане “Залатое цяля”. І я запрашаю вас завітаць у самае яскравае месца гістарычнага Бабруйска – Бабруйскую фартэцыю. Вы даведаецеся, калі з’явілася Бабруйская фартэцыя, хто аўтар праекта, чаму яе будаўніцтва паставіла крыж на абсалютнай большасці бабруйскіх гістарычных помнікаў, што яе аб’ядноўвае з легендарнай Брэсцкай крэпасцю, а таксама што ж звязвае Бабруйскую фартэцыю з рухам дзекабрыстаў. У наш час Бабруйская фартэцыя ўяўляе сабою вялізную колькасць будынкаў рознай ступені захаванасці, раскіданых на плошчы каля 120 гектараў. Між тым забудоўвалася яна па дакладна вызначаным плане. У той час у Еўропе віравалі Напалеонаўскія войны, таму расійскі імператар Аляксандр 1 задумаўся над умацаваннем заходніх межаў сваёй дзяржавы. Расійская імперыя мела крэпасці ў Рызе ды Кіеве. Але паміж імі была тысяча кіламетраў. Вось і вырашылі пабудаваць крэпасці ў Даўгаўпілсу і Бабруйску, каб атрымалася лінія абароны. Аўтар яе першапачатковага праекта – інжэнер-паручык Тэадор Нарбут. Ёсць у гэтым нейкая іронія лёсу. Гэты чалавек быў выбітным для свайго часу гісторыкам, археолагам, краязнаўцам. Ён з пашанай адносіўся да мінуўшчыны свайго краю. Вось толькі яго праект будаўніцтва Бабруйскай фартэцыі фактычна прадугледжваў ліквідацыю ўсяго гістарычнага цэнтру Бабруйска. Рэшткі старога гарадскога замку, ратуша, цэрквы, касцёлы, сінагогі – больш за тысячагоддзе гісторыі горада пайшло пад знос у імя будаўніцтва фартэцыі. 16 чэрвеня 1810-га года быў выдадзены загад Аляксандра 1 аб пачатку будаўніцтва. Для рэалізацыі гэтага грандыёзнага праекта ў Бабруйск прыгналі тысячы салдат і прыгонных сялян з розных губерняў. Так што ўжо напрыканцы 1811-га года большая частка працы была скончана, а бліжэй да лета 1812-га года ў фартэцыю быў накіраваны чатырохтысячны гарнізон і 344 гарматы. І якраз своечасова, бо Напалеон напаў на Расійскую імперыю і пачалася вайна. Ужо ў ліпені войскі французскага імператара апынуліся пад Бабруйскам. Аднак фартэцыю яны ўзяць так і не змаглі. Аблога працягвалася ажно да лістапада і скончылася разам з панічным адступленнем французаў. Праект бабруйскай фартэцыі выдатна даказаў сваю прыдатнасць. І як сведчанне гэтаму ў 1829-ым годзе ўсё той жа Карл Оперман стварыў праект аналагічнай крэпасці ў Брэсце. Будаўніцтва было скончана пасля яго смерці – у 1842-ім годзе. І амаль праз стагоддзе адбылася самая яскравая старонка яе гісторыі – гераічная абарона ад нямецкага нападу. Але гэта было нашмат пазней. Цікава, Бабруйская крэпасць, пабудаваная па загадзе імператара Аляксандра 1 аднойчы ледзь не стала для яго пасткай. У 1823-ім годзе ён планаваў завітаць у Бабруйск, каб правесці агляд гарнізона фартэцыі. Між тым яго афіцэры Сяргей Мураўёў-Апостал, Міхаіл Бястужаў-Румін і Іван Павала-Швейкоўскі ўваходзілі ў так званае Паўднёвае таварыства Саюза дабрабыту – арганізацыі, якая пазней стала вядомая як дзекабрысцкая. Дык вось, гэтыя афіцэры планавалі арыштаваць у Бабруйску імператара і паспрабаваць ажыццявіць план вайсковага пераварота. Аднак з-за нерашучасці іншых кіраўнікоў таварыства план так і не быў рэалізаваны. У выніку ўсё скончылася сумна вядомым выступленнем 14-га снежня на Сенацкім пляцы ў Пецярбургу, правалам паўстання і жорсткім пакараннем яго ўдзельнікаў. Частка з іх трапіла ў Бабруйскую фартэцыю, асобныя будныкі якой пачалі выкарыстоўваць у якасці турмы, якая, мела нядобрую славу па ўсёй Расійскай імперыі. Нават славуты пісьменнік і публіцыст Аляксандр Герцэн пісаў, што лепей Сібір, абы толькі не страшная крэпасць над Бярэзінай. Страшная гісторыя Бабурйскай крэпасці працягнулася і ў 1941 годзе. У яе будынках немцы размясцілі канцэнтрацыйны лагер для савецкіх ваеннапалонных, сумна вядомы як Шталаг нумар 131, у якім было знішчана каля 40 тысяч вязняў. Так што руіны будынкаў Бабруйскай фартэцыі памятаюць самыя жахлівыя старонкі беларускай гісторыі. - Падпісвайцеся на наш сайт, сацыяльныя сеткі і Telegram: ► https://bydobry.com/ ► https://www.instagram.com/bydobry/ ► https://vk.com/bydobry ► https://www.facebook.com/bydobry ► https://t.me/bydobryby --- ❗️ У відэа выкарыстоўваліся кампазіцыі С. Бутоўскага: 🔶 фон Средний 🔶 Through The Times 🔶 Legends That Stones Can Tell 🔶 The Hopeless Battle 🔶 Waiting For The Storm — — — Канал "Карані і вытокі" – гэта праект Добрага канала з Мінска. Добры канал - гэта пляцоўка, якая аб'ядноўвае незалежных аўтараў і іх памочнікаў, якія шануюць сумленную журналістыку і жадаюць ўнесці свой уклад у будучыню нашай краіны. -- Падарожжа па Беларусі: Бабруйск. БАБРУЙСКАЯ ФАРТЭЦЫЯ, рух дзекабрыстаў і Напалеонаўскія войны | Карані і вытокі. Лявон Казакоў. Добры канал #ДобрыКанал #Караніівытокі #ЛявонКазакоў #ГісторыяБезМежаў #займальнаягісторыя #вандроўкіпабеларусі #гісторыябеларусі #беларусь