Працягваем нашы вандроўкі па Беларусі. Сёння другая частка нашага падарожжа па вёсцы Новы Свержань, што знаходзіцца побач з горадам Стоўбцы (першая частка: https://youtu.be/p0fYalENfpc). У гэтай частцы паразмаўляем пра гісторыю мястэчка Новы Свержань, пра ўзнікненне Свержаньскай мануфактуры, якая стала адным з першых падобных прадпрыемстваў на беларускіх землях, а таксама пра баі пад Новым Свержанем падчас вайны 1812-га года і незвычайны лёс помніка яе ўдзельнікам, які калісьці тут знаходзіўся. Свержань знаходзіўся на перакрыжаванні буйных гандлёвых шляхоў, меў порт на рацэ Нёман і на працягу 16-17 стагоддзяў на гэтым месцы сфарміравалася мястэчка. Яно мела 5 галоўных вуліцаў, склады тавараў, вялікія крамы, багатыя кірмашы – усё гэта прываблівала купцоў з усёй Рэчы Паспалітай ды не толькі. Але гісторыя мястэчка не была такой ужо простай: падчас Паўночнай вайны пачатку 18-га стагоддзя мястэчка было спаленае ўшчэнт войскамі шведскага караля Карла 12-га. Прайшоў час, і Свержань быў адноўлены. І немалую ў гэтым ролю адыграў яшчэ адзін прадстаўнік рода Радзівілаў – Міхал Казімір Радзівіл Рыбанька, які валодаў мястэчкам напрыканцы 18-га стагоддзя. Увогуле, шанцавала гэтаму населенаму пункту на Радзівілаў з незвычайнымі мянушкамі. Рыбанькай Міхала Казіміра пачалі клікаць сучаснікі, дзякуючы ласкаваму звароту, які ён выкарыстоўваў у дачыненні да суразмоўцаў. Дарэчы, яго сын – Караль Станіслаў атрымаў мянушку “Пане Каханку” ў адпаведнасці з тым жа прынцыпам. Росквіт Новага Свержаня быў цесна звязаны з дзейнасцю свержаньскай фаянсавай мануфактуры, якую Міхал Казімір тут заснаваў у 1742-ім годзе. Мануфактуры на беларускіх землях з’явіліся якраз такі ў першай палове 18-га стагоддзя. І іх узнікненне было непасрэдна звязанае з прадстаўнікамі рода Радзівілаў. Дарэчы, адносна непадалёку адсюль знаходзіліся яшчэ дзьве радзівілаўскія шкляныя мануфактуры альбо гуты ў Налібаках ды Ўрэччы. Для свайго часу мануфактуры сталі сапраўдным тэхналагічным прарывам. Упершыню яны з’явіліся яшчэ ў 14-ым стагоддзі ў Італіі. І паступова распаўсюдзіліся па ўсёй Еўропе. Рэвалюцыйным адрозненнем мануфактураў стаў падзел тэхналагічнага працэса на асобныя этапы. Калі ў цэхах рамеснікі выраблялі свой прадукт ад пачатку да канца, то ў мануфактурах кожны адказваў за сваючастку вытворчага працэса. І гэта вельмі станоўча адбівалася што на колькасці, што на якасці тавараў. Радзівілы на свае мануфактуры грошай не шкадавалі. Яны запрашалі найлепшых спецыялістаў з Еўропы, накіроўвалі і сваіх майстроў у іншыя краіны вучыцца новай справе. Свержанская мануфактура не стала выключэннем. Яе дзейнасцю кіраваў Ксаверый Гескі – адзін з самых знакамітых тагачасных беларускіх мастакоў, аўтарству якога належала карціна Тайная вячэра ў нясвіжскім касцёле Божага цела. Ад недахопу попыту свержанская мануфактура не пакутвала. Якраз у той час у Рэчы Паспалітай змянілася мода. У 18-ым стагоддзі ў моду ўвайшлі вырабы з фарфору, якія, ўласна, і вырабляліся ў Свержані. Ды і кафля таксама добра разыходзілася. Так што прадпрыемства было прыбытковым. Шкада, што праіснавала нядоўга – каля 20-ці гадоў. У 1762-ім годзе Міхал Казімір Радзівіл Рыбанька памёр, а пасля яго смерці зачынілася і Свержанская мануфактура. У 1793-ім годзе мясцовасць адыйшла да Расійскай імперыі. У лістападзе 1812-га года тут адбыліся жорсткія баі, падчас якіх расійскія войскі на чале з адміралам Чычагавым, якому давялося ваяваць на сушы перамаглі атрады напалеонаўскіх генералаў Касецкага і Бітнера. Праз сто гадоў пасля гэтых падзеяў – у 1912-ым годзе тут усталявалі помнік удзельнікам гэтых падзеяў. Вось толькі прастаяў ён нядоўга. У 1919-ым годзе на хвалях барацьбы са спадчынай царскага рэжыма помнік з расійкім двухгаловым арлом знішчылі, а пастамент яго застаўся. Так і стаяў сабе спакойна да 50-ых гадоў мінулага стагоддзя – аж пакуль не прыдумалі як яго выкарыстаць найлепшым чынам. У выніку гэты пастамент перавезлі ў суседнія Стоўбцы, размясцілі ў цэнтры горада ды паставілі на яго статую правадыра сусветнага пралетарыята – таварыша Леніна. Вось такі атрымаўся нечаканы сімбіёз спадчыны Расійскай імперыі ды савецкай традыцыі. - Падпісвайцеся на наш сайт, сацыяльныя сеткі і Telegram: ► https://bydobry.com/ ► https://www.instagram.com/bydobry/ ► https://vk.com/bydobry ► https://www.facebook.com/bydobry ► https://t.me/bydobryby --- ❗️ У відэа выкарыстоўваліся кампазіцыі С. Бутоўскага: 🔶 фон Средний 🔶 Through The Times — — — Канал "Карані і вытокі" – гэта праект Добрага канала з Мінска. Добры канал - гэта пляцоўка, якая аб'ядноўвае незалежных аўтараў і іх памочнікаў, якія шануюць сумленную журналістыку і жадаюць ўнесці свой уклад у будучыню нашай краіны. -- Маёнтак Свержань -2: Род Радзівілаў. Помнік Леніну за ўдзел у вайне 1812 🧐/ Вандроўкі па Беларусі — Гісторыя без межаў | Карані і вытокі – Лявон Казакоў. Добры канал #ДобрыКанал #Караніівытокі #ЛявонКазакоў #ГісторыяБезМежаў #свержань #вялікаекнязствалітоўскае #ВКЛ #займальнаягісторыя #гісторыябеларусі #беларусь